Bezstronność sądu jest kluczowym elementem sprawiedliwego procesu. W felietonie Gwiazdowskiego poruszono kwestię braku gwarancji bezstronności ze strony niektórych sędziów. Zwrócono uwagę na takie zagadnienia jak ich wcześniejsza przeszłość zawodowa, pełnienie dodatkowych funkcji, brak transparentności biogramów i postępowań kwalifikacyjnych przed KRS czy też zaangażowanie w działalność stowarzyszeń. Podniesiono również problem konfliktu interesów przy orzekaniu w niektórych sprawach. Wszystko to razem stawia pod znakiem zapytania bezstronność wymiaru sprawiedliwości.
Bezstronność sędziów a ich przeszłość
Kwestia bezstronności sędziów jest ściśle związana z ich przeszłością zawodową. Sędzia nie powinien rozstrzygać sprawy strony, z którą był w przeszłości związany zawodowo lub w inny sposób zainteresowany jej wynikiem. Tymczasem zdarza się, że sędziowie sądów administracyjnych wcześniej pracowali w organach podatkowych i rozstrzygają sprawy podatników przeciwko tym organom. Podatnik nie ma możliwości sprawdzenia takiej zależności, co podważa zasadę bezstronności.
Podobnie w przypadku orzekania przez sędziów w sprawach dotyczących ważności umów kredytowych. Część sędziów, którzy sami takie umowy podpisali, uczestniczy w ustalaniu linii orzeczniczej stwierdzającej ich nieważność. Rodzi to uzasadnione wątpliwości co do ich bezstronności przy rozstrzyganiu indywidualnych spraw.
Aby zagwarantować bezstronność, konieczne jest ujawnienie pełnych biogramów sędziów - gdzie pracowali, jakie pełnili funkcje, czy byli w przeszłości związani ze stronami postępowania. Bez tego trudno mówić o rzeczywistej transparentności i bezstronności sądownictwa.
Wątpliwości co do niezależności sędziów
Pojawiają się opinie, że sędziowie powoływani po reformie KRS są mniej niezależni od władzy wykonawczej niż poprzednicy. Jednak to mit. Status sędziów się nie zmienił, a skład KRS nie ma wpływu na orzecznictwo. Niezależność zależy od etyki i postawy sędziów, a nie sposobu ich nominacji.
Sędziowie pełniący dodatkowe funkcje
Sędziowie często pełnią równocześnie inne funkcje - w ministerstwach, Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, stowarzyszeniach itp. Z jednej strony pozwala im to zdobywać cenne doświadczenie, ale z drugiej może rodzić konflikt interesów i brak bezstronności przy orzekaniu.
Na przykład sędzia zasiadający w radzie programowej KSSiP, która kształtuje program aplikacji sędziowskiej i prokuratorskiej, może faworyzować kandydatów rekomendowanych przez tę radę, gdy będzie orzekał w sprawach dotyczących sądownictwa.
Dlatego należy rozważyć wprowadzenie ograniczeń w łączeniu stanowisk przez sędziów, aby wyeliminować potencjalne konflikty interesów. Przejrzystość i jawność takich dodatkowych funkcji również poprawiłaby zaufanie obywateli do bezstronności sędziów.
Czytaj więcej: Korzystny wyrok TSUE dla frankowiczów: co to oznacza dla ciebie?
Biogramy zawodowe sędziów a jawność
Obecnie biogramy sędziów nie są publicznie dostępne. Są one wpisywane do tajnych wykazów służbowych, do których dostępu nie mają nawet strony postępowań sądowych. Ogranicza to możliwość weryfikacji bezstronności konkretnych sędziów.
"Obywatel, o którego wolności lub własności ma rozstrzygnąć sędzia "w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej", nie jest uprawniony do tego, by wiedzieć, jaki jest przebieg służby sędziego"
Dlatego postuluje się jawność i upublicznienie biogramów wszystkich sędziów. Pozwoliłoby to na ocenę ich bezstronności na podstawie pełnych informacji o przebiegu kariery zawodowej. Sprzyjałoby również kontroli społecznej nad trzecią władzą.
Wpływ zaangażowania w stowarzyszenia
Wiele kontrowersji budzi zaangażowanie sędziów w działalność stowarzyszeń i fundacji o charakterze politycznym. Z jednej strony sędziowie mają prawo do zrzeszania się, ale z drugiej – taka działalność może rzutować na bezstronność przy wydawaniu wyroków.
Na przykład sędziowie protestujący przeciwko reformom sądownictwa i biorący udział w akcjach typu „Sędziowie dla Konstytucji” mogą być postrzegani jako stronniczy w sprawach dotyczących ustroju sądów czy statusu innych sędziów.
- konieczne ograniczenie udziału sędziów w organizacjach o charakterze politycznym i światopoglądowym
- wprowadzenie zakazu udziału sędziów w protestach podważających konstytucyjny ustrój państwa
Pozwoliłoby to zachować apolityczność sędziów i uniknąć sytuacji, gdy ich poglądy i działania społeczne rzutują na bezstronność orzeczeń.
Brak transparentności postępowań przed KRS
Postępowania kwalifikacyjne przed KRS są nieprzejrzyste. Nie są publikowane uchwały ani protokoły posiedzeń dotyczące nominacji sędziowskich. Uniemożliwia to weryfikację prawidłowości procedur konkursowych.
| Zakres jawności postępowań przed KRS | Obecnie | Postulowane zmiany |
| Publikacja uchwał o rekomendacji kandydatów | Nie | Tak |
| Udostępnianie protokołów posiedzeń ws. nominacji | Nie | Tak - zanonimizowane |
W trosce o transparentność procedur kwalifikacyjnych i możliwość weryfikacji zarzutów o nepotyzm lub kumoterstwo, należy zwiększyć zakres jawności postępowań przed KRS, przy zachowaniu ochrony danych osobowych kandydatów.
Konflikt interesów przy orzekaniu
Sędziowie nie są w pełni bezstronni, orzekając we własnej sprawie lub w kwestiach dotyczących pozycji zawodowej całego środowiska. Przykładem jest ustalanie statusu prawnego tak zwanych „neosędziów” czy ocena zgodności z prawem procedur konkursowych przed KRS.
W takich przypadkach dochodzi do konfliktu interesów – trudno oczekiwać obiektywizmu od sędziów zaangażowanych w spór polityczny lub orzekających w sprawie własnego środowiska zawodowego.
Aby temu zapobiec, należy wyłączać sędziów z orzekania w sprawach, w których występuje ich osobisty interes. Ponadto, wątpliwości co do bezstronności powinny być rozstrzygane na korzyść stron postępowania, a nie samych sędziów.
Podsumowanie
W artykule poruszono kilka kluczowych kwestii związanych z bezstronnością sędziów w Polsce. Przeanalizowano zagrożenia takie jak związki zawodowe sędziów z organami, które są stronami postępowań, orzekanie we własnej sprawie w kwestiach statusu prawnego czy procedur przed KRS, konflikty interesów wynikające z działalności w organizacjach politycznych oraz kumoterstwo przy nominacjach sędziowskich.
Zwrócono uwagę, że kluczowa dla zapewnienia bezstronności jest jawność i transparentność, m.in. w postaci obowiązkowych biogramów sędziów, publikacji uchwał KRS i protokołów posiedzeń z postępowań nominacyjnych. Ich brak uniemożliwia weryfikację ewentualnych powiązań i podważa zaufanie do sądownictwa.
Omówiono też postulowane zmiany - większą kontrolę nad łączeniem funkcji i działalnością publiczną sędziów, wyłączanie z orzekania w razie konfliktu interesów oraz ogólnie zwiększenie transparentności trzeciej władzy. Ma to kluczowe znaczenie dla zapewnienia prawa obywateli do bezstronnego sądu.
Podsumowując - artykuł pokazuje, jak dalece zasada apolityczności i transparentności sądownictwa bywa w Polsce naruszana, co zagraża praworządności i bezstronności orzeczeń. Konieczne są reformy zwiększające jawność i kontrolę społeczną.
